ΟΜΙΛΙΑ ΕΚΦΩΝΗΘΙΣΑ ΤΗΝ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΕΠΙ ΤΗ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ, ΣΤΟΝ ΙΕΡΟ ΕΝΟΡΙΑΚΟ ΜΑΣ ΝΑΟ, ΥΠΟ ΤΟΥ ΑΙΔΕΣ. ΠΡΩΤΟΠΡ. π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΦΩΤΗ

Τὸ κατανυκτικό Τριώδιο

Γιὰ τὴν μεγάλη ἑορτὴ τοῦ Πάσχα μᾶς προετοιμάζει ἡ ἐκκλησία μας τοῦτες τὶς μέρες. Ἀπὸ αὔριο, Κυριακή τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, μέχρι καὶ τὴν Κυριακή τῆς Τυρινῆς ποὺ ὁλοκληρώνεται τὸ Τριώδιο εἶναι μία περίοδος προπαρασκευαστικὴ γιὰ τὴν Ἁγία καὶ Μεγάλη Σαρακοστή. Ἡ πνευματική μας ἀδυναμία καὶ

ἀνωριμότητα, δὲν μᾶς ἐπιτρέπει νὰ βρεθοῦμε ξαφνικὰ στὴν «παλαίστρα» τῆς μεγάλης Σαρακοστῆς. Ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου εἶναι ἡ προετοιμασία τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὸ μεγάλο πνευματικὸ ταξίδι διάρκειας 48 ἡμερῶν. Καὶ ὅπως κάθε ταξιδιώτης ξέρει γιατί ταξιδεύει καὶ ποιὸς εἶναι ὁ προορισμός του, ἔτσι καὶ μεῖς, οἱ συμμετέχοντες σ’ αὐτὸ τὸ ταξίδι ξέρουμε καὶ γνωρίζουμε πολὺ καλὰ ὅτι τὸ τέλος αὐτῆς τῆς μακρᾶς πορείας εἶναι τὸ Πάσχα, δηλ. ἡ διάβασή μας ἀπ’ τὸ κράτος τοῦ θανάτου στὴν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ὅπως λοιπὸν προετοιμάζουμε τὰ σπίτια μας, ὅταν περιμένουμε νὰ ὑποδεχθοῦμε κάποιον, ἔτσι πρέπει νὰ προετοιμασθοῦμε κατ' ἐξοχὴν πνευματικά, ὥστε κατὰ τὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ νὰ ἀποδειχθοῦμε ἄξιοι καὶ ἱκανοί τῆς Νέας Ζωῆς ποὺ «ἀνατέλει ἐκ τοῦ τάφου τοῦ Κυρίου μας».

Τούτη ἡ περίοδος εἶναι περίοδος κατάνυξης καὶ πένθους. Εἶναι περίοδος μετανοίας, συντριβῆς καί πνευματικοῦ ἀγῶνος. Εῖναι ἡ πνευματικότερη περίοδος ὁλόκληρου τοῦ χρόνου. Σ’  αὐτήν οἱ Χριστιανοί ἀπό τά πρῶτα σχεδόν χρόνια προετοιμάζονταν μέ κάθε δυνατό πνευματικό μέσο γιά  τό Πάσχα. Εἶναι μιά ἑτοιμασία, μιά πνευματική πορεία πρός τήν μεγαλύτερη ἑορτή τῆς Ὀρθοδοξίας, τήν Ἀνάσταση.

Ὁ  καλύτερος τρόπος γιά νά πανηγυρίσει, νά ἑορτάσει κανείς τήν Ἀνάσταση εἶναι νά ἀναστηθεῖ ὁ ἴδιος ψυχικά καί ἔτσι νά «δεῖ» ἀληθινά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ μέσα του. Νά δεῖ τό Χριστό νά ἀνασταίνεται μέσα του καί νά ἀνασταίνει καί τήν δική του νεκρωμένη ἀπό τίς ἁμαρτίες ψυχή. Γιά νά τό πετύχει αὐτό πρέπει νά περάσει ἡ ψυχή του ἀπό τά ἴδια στάδια ἀπό τά ὁποῖα πέρασε καί ὁ Χριστός. Πρέπει νά συσταυρωθεῖ καί νά συνταφεῖ ὁ ἄνθρωπος μέ τόν Χριστό καί αὐτό γίνεται ὅταν ὁ ἄνθρωπος μιμηθεῖ τό Χριστό, μιμηθεῖ τή ζωή καί τό θάνατο τοῦ Χριστοῦ. Αὐτό προσπαθοῦμε οἱ Χριστιανοί νά κάνουμε αὐτήν τήν περίοδο τοῦ Τριωδίου. Νά μιμηθοῦμε τή ζωή καί τό θάνατο τοῦ Χριστοῦ.

Ὅλη αὐτὴ ἡ κατανυκτικὴ περίοδος κινεῖται καὶ περιστρέφεται γύρω ἀπ' αὐτὸ τὸ φρικτὸ καὶ συγκλονιστικὸ γεγονός, τὰ Σεπτὰ Πάθη καὶ τὸν σταυρικὸ θάνατο τοῦ Κυρίου μας. Καὶ ὅπως ὁ Χριστὸς προετοίμασε τοὺς μαθητές Του γι’ αὐτὰ ποὺ θὰ συμβοῦν, ἔτσι καὶ ἡ Ἐκκλησία μᾶς προϊδεάζει γιὰ τὰ μέλλοντα.

Τὸ ἀνθρώπινο γένος μὲ τὰ πάθη καὶ τὶς ἁμαρτίες του εἶναι ἡ αἰτία γιὰ ὅσα ἔπαθε ὁ ἀναμάρτητος Υἱὸς τοῦ Θεοῦ. «Χριστὸς ἔπαθεν ὑπὲρ ἡμῶν» καὶ «ἡμᾶς ἐξηγόρασεν ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα» μᾶς ὑπενθυμίζει ὁ ἀπ. Παῦλος.  Ἐμεῖς λοιπὸν εἴμαστε οἱ αἴτιοι γιὰ τὰ πάθη Του, ἐμεῖς εἴμαστε ἔνοχοι γιὰ τὸ φρικτό Του θάνατο. Νὰ λοιπὸν γιατί πρέπει τὰ δάκρυα τῆς μετανοίας νὰ τρέχουν ἀπ' τὰ μάτια μας καὶ μὲ πένθος καὶ κατάνυξη νὰ ἐπανορθώσουμε τοῦτες τὶς μέρες κάθε τι κακὸ καὶ ἄνομο ποὺ διαπράξαμε, να ζήσουμε τὸ κατά Θεόν πένθος.

Τί εἶναι ὅμως τό κατά Θεόν πένθος; Εἶναι ἡ συναίσθηση τῶν αμαρτιών μας, αὐτή πού εἶχε ο Τελώνης τῆς Παραβολής. Εἶναι ἡ θλίψη πού προέρχεται ἀπό αὐτή τή βαθειά συναίσθηση ὅτι λυπήσαμε τόν Θεό Πατέρα πού εἶναι τόσο ἄπειρα στοργικός μαζί μας. Εἶναι τά δάκρυα πού φέρνει αὐτή ἡ θλίψη. Εἶναι τέλος ἡ ἐκζήτηση τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ, τό «Κύριε ἐλέησον», αὐτό πού ἔλεγε ὁ Τελώνης: «Ὁ Θεός ἰλάσθητί μοι τῶ ἀμαρτωλῶ». Τό νά παρακαλοῦμε τόν Θεό νά μᾶς ἐλεήσει, δηλ. νά μᾶς συγχωρήσει τίς ἀμαρτίες μας καί νά μᾶς βοηθήσει νά μήν τίς ἐπαναλάβουμε ἀλλά νά κάνουμε τό ἀντίθετο καλό. Δηλαδή ἄν μέχρι τώρα λέγαμε ψέματα, νά σταματήσουμε καί νά λέμε πάντα τήν ἀλήθεια. Ἄν αἰσχρολογούσαμε, νά ἔχουμε πάντα καθαρά λόγια. Ἄν ὑποκύπταμε σέ ζήλεια, φθόνο, κουτσομπολιό, κατάκριση, νά τά σταματήσουμε ὅλα αὐτά καί στή θέση τους νά βάλουμε τήν ἀγάπη. Ἄν παρασυρόμαστε σέ ἄσεμνα θεάματα καί ἀκούσματα νά τά ἀπαγορέψουμε στόν ἑαυτό μας καί στή θέση τους νά βάλουμε ἅγιες εἰκόνες, ἐκκλησιαστικούς ὕμνους, χριστιανικά ἀναγνώσματα. Αὐτό εἶναι ἡ μετάνοια, αὐτό εἶναι ἡ σταύρωση τῶν παθῶν μας, αὐτό εἶναι η νέκρωση τοῦ παλαιοῦ μας ἀνθρώπου πού εἶχε τίς κακές ἐπιθυμίες καί τά πάθη, αὐτή εἶναι ἡ συσταύρωση μέ τόν Κύριο Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό. Ὁ Κύριος βέβαια δεν εἶχε κανένα πάθος. Γι’ αὐτό θέλει καί μεῖς τὰ παιδιά Του νά τόν μιμηθοῦμε, νά μήν ἔχουμε κανένα πάθος, καμιά ἐμπαθῆ προσκόλληση σέ ὁτιδήποτε. Αὐτό ὅμως θέλει μεγάλη προσπάθεια, ἀγώνα, μετάνοια. Εἶναι πραγματικός σταυρός διότι πρέπει ὁ Χριστιανός γιά νά πετύχει τήν ἀπάθεια νά ἀγωνιστεῖ σκληρά. Νά ταλαιπωρηθεῖ μέ τό σῶμα, μέ νηστεία, ἀγρυπνία, προσευχή, ἐγκράτεια, σωματική διακονία – ἐργασία, ἀρρώστειες πολλές φορές (τίς ὁποῖες στέλνει ὁ Θεός γιά νά μᾶς καθαρίσει ἀπό τά πάθη). Καί μέ τήν ψυχή πρέπει νά ἀγωνιστεῖ, νά μετανοήσει, νά λυπηθεῖ γιά τίς ἁμαρτίες του, νά κλάψει καὶ νά ταπεινωθεῖ, νά προσευχηθεῖ καὶ νά κόψει τό θέλημά του, νά κάνει υπακοή.

Ἔτσι ἀνεβαίνει κανείς στό Γολγοθᾶ καὶ κατεβαίνει στόν Τάφο μαζί μέ τόν Χριστό. Συσταυρώνεται καί συνθάπτεται μαζί Του μιμούμενος τίς δικές Του ταλαιπωρίες: τῆς νηστείας, τῆς ἀγρυπνίας, τῆς προσευχῆς, τῆς ὑπακοῆς μέχρι θανάτου στόν ἐν Οὐρανοῖς Πατέρα Του, «θανάτου δέ σταυροῦ». Ὅλα αὐτά τὰ θυμόμαστε καί προσπαθοῦμε νά τὰ μιμηθοῦμε αὐτήν τήν ἐκκλησιαστική περίοδο τοῦ «κατανυκτικοῦ Τριωδίου», ὅπως λέγεται. Διότι εἶναι πράγματι ἡ ἀγωνιστικότερη καί κανανυκτικώτερη περίοδος τῆς χρονιᾶς γιά μᾶς τούς Χριστιανούς.

Σήμερα ὅμως δυστυχῶς ὑπάρχει μεγάλη χαλάρωση μεταξύ τῶν χριστιανῶν. Ὅμως ἄς μήν ἀπογοητευόμαστε. Ὁ Θεός ἔχει πάντα τούς δικούς Του. Κι ἐμεῖς θέλουμε νά εἴμαστε δικοί Του γι’ αὐτό καί λέμε ὅλα αὐτά. Γιά νά τά ἐφαρμόσουμε καί νά πᾶμε ἐνάντια στό κοσμικό ρεῦμα πού εἶναι διαβολικό. Ἕνα ρεῦμα ἐνελῶς ἀντίθετο μὲ τό πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας καί τό πνεῦμα τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καί τοῦ Τριωδίου πού εἶναι πνεῦμα μετανοίας. Καί ὅπως ἀναφέραμε προηγουμένως μετάνοια εἶναι ἀλλαγή τοῦ νοῦ, τῶν ἀντιλήψεων, τῶν ἐπιθυμιῶν, τοῦ τρόπου ζωῆς γενικότερα καί συμμόρφωση τῆς ζωῆς μας μέ τό Εὐαγγέλιο, μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, μέ τή ζωή τῶν Ἁγίων, πού μᾶς προβάλλει ἡ ἐκκλησία σάν πρότυπα: Τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ (Β΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν),  τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος (Δ΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν), τῆς Ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας (Ε΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν).

Ὁ πολύς κόσμος ἀγνοεῖ ἤ δὲν θέλει νὰ προσεγγίσει τὸ νόημα τῶν ἡμερῶν αὐτῶν, συνεχίζοντας τὴ μονότονη ζωή του. Ἐνῶ λέει πὼς αὐτὴ ἡ ζωή τὸν κουράζει, δὲν κάνει οὔτε βῆμα γιὰ μιὰ οὐσιαστική ἀλλαγή. Μπορεῖ να κάνει αὐστηρή δίαιτα, ἀλλά νηστεία δὲν κάνει. Στὸν ψυχολόγο πηγαίνει, στὴν τηλεόραση κάθεται ὧρες, ἀλλά στὸν ἐξομολόγο δὲν πηγαίνει, οὔτε στὴν Ἐκκλησία. Δὲν θέλει ὁ ἄνθρωπος σήμερα νὰ δώσει κάτι, ἀλλά μόνο να πάρει, δίχως μόχθο δίχως καμία προσωπική θυσία. Φοβᾶται νὰ δεῖ κατάματα τὸν ἑαυτό του. Συστηματικά τὸν ἀποφεύγει. Ἀγωνιᾶ στὸ ἐσωτερικό κενό του. Τὸ Τριώδιο λειτουργεῖ σὰν ἀκτινογραφικό μηχάνημα, σὰν φωτογραφική μηχανή, σὰν καθρέφτης. Κατά κάποιο τρόπο τὴ θεωρούμε αποκρουστική, γιατί θὰ ἀποκαλύψει τὴν κρυφή πραγματικότητά μας.

Τὸ πνεῦμα τῆς καταναλώσεως, τῆς εὐκολίας, τοῦ ἀταπείνωτου φρονήματος δὲν ἀφήνει τὸν ἄνθρωπο νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπό πολλά περιττά ποὺ ἔχει γεμίσει ἡ ζωή του. Τὸ Τριώδιο εἶναι μιὰ παρέκκλιση καὶ μιὰ εὐκαιρία γιὰ μεταμόρφωση. Ἄν καταφέρουμε ἕναν βαθμό αὐτογνωσίας καὶ μετανοίας, τότε τὸ Τριώδιο δὲν θὰ εἶναι μιὰ σκυθρωπή καὶ στεῖρα περίοδος, ἀλλά ἕνας σταθμός, ποὺ δὲν θὰ εἶναι γεμᾶτος ἀπό καθηκοντολογικές ὑποχρεώσεις, ἀλλά ἕνα μαλάκωμα τῆς πέτρινης καρδιᾶς μας, ποὺ θὰ ὁδηγήσει σὲ φιλαδελφεία καὶ φιλοθεΐα. Δίχως σταύρωση δὲν ἔρχεται ἀνάσταση. Τὸ Τριώδιο εἶναι μιὰ ὡραία καὶ καλή προετοιμασία, ἕνας διάδρομος ἡμίφωτος, ποὺ ὁδηγεῖ σὲ φωτεινό σαλόνι. Ἀς μὴν χάσουμε τὴν εὐκαιρία. Μέσα στὴν Ἐκκλησία τὰ προβλήματα βρίσκουν λύση. Ὁ παγερός χειμώνας φέρνει τὴν ἄνοιξη. Τὸ Τριώδιο τὸ ἀκολουθεῖ τὸ Πεντηκοστάριο. Ἡ συννεφιά ποτέ δὲν εἶναι μόνιμη. Μετά ἀπό αὐτήν ἡ λιακάδα εἶναι πιὸ ὡραία.

Ἂν λοιπὸν αὐτὴ ἡ περίοδος εἶναι μία περίοδος κατάνυξης καὶ πένθους, ἀληθινῆς καὶ πραγματικῆς μετάνοιας καὶ οὐσιαστικῆς νηστείας τότε ὅλος μας ὁ ἀγώνας θὰ εἶναι μία προσευχὴ στὸ Θεό. Ἂν ἀνακαλύψουμε τὴ χαμένη μας πίστη καὶ ἐμπιστοσύνη στὸ Θεό, ἂν ξαναβροῦμε τὸ δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς καὶ κοινωνίας μαζί Του, ἂν δώσουμε νόημα καὶ σκοπὸ στὴ ζωή μας, μέσα ἀπ' τὴν ἄσκηση τῶν ἀρετῶν, κι ἂν «πείσουμε» τὸν ἑαυτό μας νὰ πενθήσει μὲ κατάνυξη γιὰ τὰ λάθη του, τότε θὰ βροῦμε ξανὰ τὸ χαμένο μας ἑαυτό, θὰ ξαναβροῦμε δηλαδὴ τὸν ἴδιο τὸ Θεό. 

Τότε ναί! Τὸ Τριώδιο θὰ εἶναι ὁ δρόμος ποὺ θὰ μᾶς ὁδηγήσει κάτω ἀπὸ τὸ Σταυρὸ τοῦ Κυρίου, μπροστὰ στὸν κενὸ τάφο, ἐνώπιον τοῦ φωτὸς τῆς Ἀναστάσεως ποὺ θὰ λαμπρύνει καὶ θὰ φωτίσει ὁλάκερο τὸν κόσμο.

Καλό Ἀγῶνα! Καλὀ, εὐλογημένο καὶ καρποφόρο Τριώδιο!