Το εγκόλπιο ημερολόγιο της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών για το 2013 - Πρόλογος Σεβ. Μητροπολίτου Χίου κ. Μάρκου

Εκδόθηκε και κυκλοφορεί το νέο εγκόλπιο ημερολόγιο της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών για το έτος 2013, αφιερωμένο στο Χιώτη Ναυτικό.

Μέσα από τις σελίδες του ημερολογίου, τον πρόλογο του Σεβ. Μητροπολίτου Χίου κ. Μάρκου, το κείμενο του Επιτ. Σχολ. Συμβούλου Φιλολόγων και τ. Πανεπιστημιακού κ. Κωνσταντίνου Ε. Φραγκομίχαλου και τις φωτογραφίες από το βιβλίο "Άγιος Γάλας της Χίου", οι αναγνώστες θα γνωρίσουν το μεγάλης αρχαιολογικής σημασίας σπήλαιο του Αγίου Γάλακτος, την Παναγία την Αγιογαλούσαινα, το Άγιο Γάλας, την ιστορία και το περιβάλλον, τις εκκλησίες και τα εξωκκλήσια του.

Στο εξώφυλλο η Πλατυτέρα, τοιχογραφία στην κόγχη του Ιερού της Αγίας Άννας, και στο οπισθόφυλλλο ο ναός της Παναγίας της Αγιογαλούσαινας, προϊδεάζουν τον αναγνώστη για το φετινό θέμα στο οποίο είναι αφιερωμένο το ημερολόγιο του 2013. Ολόκληρος ο εικονογραφικός διάκοσμος του ημερολογίου, και οι 48 από τις 96 σελίδες του, μεταφέρουν νοερά τον αναγνώστη στο χωριό αυτό της βορειοδυτικής Χίου και τον καλούν να έρθει προσκυνητής στην Παναγία την Αγιογαλούσαινα, στις εκκλησίες και τα εξωκκλήσια του Αγίου Γάλακτος, να λάβει το θαυματουργό αγίασμα, "το 'άγιο γάλας της Παναγίας", να ξεναγηθεί στο Σπήλαιο με τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, να μάθει την ιστορία του τόπου και να θαυμάσει το σπάνιας ομορφιάς φυσικό περιβάλλον.

Στις υπόλλοιπες σελίδες ο αναγώστης θα βρει το Πασχάλιον του 2013 και το Εορτολόγιο των δώδεκα μηνών, τα αγιογραφικά αναγνώσματα των Κυριακών και των μεγάλων εορτών, χρήσιμες πληροφορίες και τηλέφωνα για την Ιερά Μητρόπολη, τις υπηρεσίες, τους Ιερούς Ναούς και τις Ιερές Μονές, την πολύπλευρη πνευματική και φιλανθρωπική διακονία, τις τοπικές εορτές, την τοπική αγιολογία...

Η εκδοτική παραγωγή έγινε στη Χίο από τις εκδόσεις "αλφα πι", ενώ τη διόρθωση των τυπογραφικών δοκιμίων έκανε ο κ. Ευάγγελος Κ. Φραγκομίχαλος.

Τα έσοδα από το ημερολόγιο θα διατεθούν στο φιλανθρωπικό και πνευματικό έργο της Ιεράς Μητροπόλεως.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Χίου, Ψαρών και Οινουσσών κ. Μάρκου.

Ὁ ἀρχέτυπος σκοτεινὸς καὶ ὑγρὸς κόσμος τῶν σπηλαίων συνδέει ὅσο τίποτε ἄλλο τὴν συλλογικὴ μνήμη μὲ τὶς ἀπαρχὲς τοῦ ἐγκόσμιου βίου τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Χῶρος πρωτόγονης κατοικίας, καταφύγιο ἀπὸ τὶς καιρικὲς συνθῆκες, ἀποθήκη καρπῶν, προϊόντων καὶ ἐργαλείων ἀλλὰ καὶ χῶρος πανάρχαιος λατρευτικὸς ἀκόμη καὶ τόπος ἐνταφιασμοῦ, τὸ σπήλαιο ὡς φυσικὸ κέλυφος, προστατευτικὸ τῆς ἀνθρώπινης διαβίωσης καὶ δραστηριότητας, συμμετέχει διαχρονικὰ καὶ εὐεργετικὰ στὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου ἐπάνω στὴν γῆ. Συγχρόνως ἡ διαβίωση στὸ σκοτεινὸ σπήλαιο ὡς ἐσωτερικὸ χῶρο στὰ ἔγκατα τῆς «μητέρας» γῆς –«μητέρας» μὲ τὴν ἔννοια ὅτι «ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς» καὶ «ὅτι γῆ εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ»– λειτουργεῖ συνειρμικὰ ὡς ἀρχέτυπη εἰκόνα τοῦ σταδίου τῆς κυήσεως τοῦ ἀνθρώπου - ἐμβρύου μέσα στὴν μήτρα τῆς μητέρας του.

Ἡ κοσμογονικὴ σημασία τοῦ σπηλαίου γιὰ τὴν ζωὴ ἀναδεικνύεται καὶ καθαγιάζεται μὲ ἀπόλυτο τρόπο κατὰ τὸ μυστήριο τῆς Ἐνσάρκωσης τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ὁ ἱερὸς ὑμνογράφος στὸ τέταρτο στιχηρὸ τοῦ ἑσπερινοῦ τῶν Χριστουγέννων ἀπαριθμεῖ τὰ δῶρα ποὺ προσφέρουν στὸ νεογέννητο Χριστὸ «ἕκαστον γὰρ τῶν ὑπὸ σοῦ γενομένων κτισμάτων… οἱ οὐρανοὶ τὸν Ἀστέρα•…οἱ Ποιμένες τὸ θαῦμα• ἡ γῆ τὸ σπήλαιον•». Καὶ τὸ σπήλαιο, ποὺ ἡ γῆ μᾶς προσφέρει, συμμετέχει ἑορταστικὰ στὴν Χριστουγεννιάτικη ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας: «Λαθὼν ἐτέχθης ὑπὸ τὸ Σπήλαιον, ἀλλ’ οὐρανός σε πᾶσιν ἐκήρυξεν», «Σπήλαιον καὶ φάτνη ὑπεδέξαντο αὐτόν», «εἶδον γὰρ ἐν τῷ Σπηλαίῳ, βρέφος κείμενον τὸν Ἄχρονον», «Ἐδὲμ προσφέρει σπήλαιον καὶ ἀστὴρ μηνύει Χριστόν», «Σπηλαίῳ παρῴκησας, Χριστὲ ὁ Θεός».

Τὸ σπήλαιο ὡς χῶρος διαχρονικῆς ἀνθρώπινης δραστηριότητας ἔχει φορτιστεῖ μὲ συμβολικὲς σημασίες καὶ πανανθρώπινα βιώματα. ’Ιδιαίτερα ἡ συμμετοχὴ τοῦ σπηλαίου ὡς σκηνικοῦ κάποιων γεγονότων τῆς Θείας Οἰκονομίας, τοῦ προσδίδει καὶ πνευματικό, διδακτικὸ περιεχόμενο γιὰ τὴν ζωὴ τοῦ Χριστιανοῦ. Ὅταν ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος μαζὶ μὲ τὴν Μαρία τὴ Μαγδαληνὴ καὶ τὶς ἄλλες μυροφόρες πορεύονταν πρὸς τὸν σπηλαιώδη τάφο τοῦ Χριστοῦ τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα «…ἔλεγον πρὸς ἑαυτάς• τὶς ἀποκυλίσει ἡμῖν τὸν λίθον ἐκ τῆς θύρας τοῦ μνημείου;». Ὁ λίθος ποὺ ἔφραζε τὴν εἴσοδο τοῦ σπηλαίου ἦταν βαρὺς καὶ μεγάλος, ἀσήκωτος, ὅπως συχνὰ εἶναι καὶ τὰ προβλήματα ποὺ φορτίζουν τὶς ψυχές μας καὶ μᾶς καταποντίζουν στὴν ἄβυσσο τῆς ἀπόγνωσης καὶ τῆς ἀπελπισίας.

Στὴν ὀρθόδοξη εἰκονογραφία τῆς Γεννήσεως ὁ νεογέννητος Χριστὸς ἀπεικονίζεται ὡς βρέφος φασκιωμένο μέσα σὲ φάτνη ποὺ προβάλλεται μπροστὰ σὲ σκοτεινὸ σπηλαιῶδες ἄνοιγμα. Ἐὰν ἑστιάσουμε στὸ σημεῖο αὐτό, θὰ διακρίνουμε ὅτι τὸ Θεῖο βρέφος δὲν εἰκονίζεται περιτυλιγμένο μὲ βρεφικὲς πάνες ἀλλὰ μᾶλλον μὲ «τὰ ὀθόνια», τοὺς ἐπιδέσμους μὲ τοὺς ὁποίους οἱ Ἰουδαῖοι εἶχαν ἔθος νὰ περιτυλίγουν τὰ σώματα τῶν νεκρῶν πρὶν τὰ ἐνταφιάσουν. Μέσα στὴν ἑορταστικὴ ἀτμόσφαιρα τῆς εἰκόνας τῆς Γέννησης, τὸ βρέφος-Χριστὸς ἁγιογραφεῖται ὡς μία σιωπηλὴ παραπομπή, ὡς ἕνας ἀπευθείας σύνδεσμος μὲ τὰ ἄλλα μεγάλα γεγονότα τῆς Θείας Οἰκονομίας, τὸν Ἐνταφιασμὸ καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Θεανθρώπου, γεγονότα τὰ ὁποῖα καὶ πάλι, ὄχι τυχαῖα, συντελοῦνται μέσα σὲ σκοτεινὸ σπηλαιώδη χῶρο: «καὶ λαβὼν τὸ σῶμα ὁ Ἰωσὴφ ἐνετύλιξεν αὐτὸ σινδόνι καθαρᾷ, καὶ ἔθηκεν αὐτὸ ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ μνημείῳ ὅ ἐλατόμησεν ἐν τῇ πέτρᾳ, καὶ προσκυλίσας λίθον μέγαν τῇ θύρᾳ τοῦ μνημείου ἀπῆλθεν». Τὸ σπηλαιῶδες μνημεῖον «ὅ ἐλατόμησεν ἐν τῇ πέτρᾳ» ὁ Ἰωσὴφ ἀναδεικνύεται καὶ πάλι ἡ φιλόξενη προσφορά τῆς γῆς, ποὺ δέχεται τὸ πανάχραντο Δεσποτικὸ σῶμα ἐνταφιασμένο μὲ τὰ ὀθόνια καὶ τὸ σουδάριον. Ὁ σπηλαιώδης σκοτεινὸς τάφος τοῦ ἐσταυρωμένου Ἰησοῦ ἀναδεικνύεται μετὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου στὴ συνείδηση τῶν Χριστιανῶν ὅλων τῶν αἰώνων ὁ Ζωαρχικὸς Πανάγιος Τάφος, ἡ χαριτόβρυτος πηγὴ τῆς προσωπικῆς Ἀνάστασης κάθε ἀνθρώπου.

Ἄς μὴν ξεχνοῦμε, ἀδελφοί, ὅτι «ἀποκεκύλισται ὁ λίθος» τοῦ δεσποτικοῦ μνήματος καὶ ὅτι Ἐκεῖνος «ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε» εἰς τὸν τόπο «ὅπου ἔθηκαν αὐτόν». Ἄφησε μόνο «τὰ ὀθόνια κείμενα, καὶ τὸ σουδάριον, ὅ ἦν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ, οὐ μετὰ τῶν ὀθονίων κείμενον, ἀλλὰ χωρὶς ἐντετυλιγμένον εἰς ἕνα τόπον». Ἄς εἰσέλθουμε μαζὶ μὲ τὸν ἄλλο μαθητὴ στὸ σκοτεινὸ σπήλαιο τοῦ Κυρίου: «τότε οὖν εἰσῆλθε καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς ὁ ἐλθὼν πρῶτος εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ εἶδε καὶ ἐπίστευσεν•» καὶ ἄς πιστέψουμε καὶ ἐμεῖς μὲ ὅλη τὴν καρδιὰ καὶ μὲ ὅλη τὴν ψυχὴ καὶ μὲ ὅλη τὴν ἰσχὺ καὶ μὲ ὅλη τὴν διάνοιά μας ὅτι ἀληθῶς Ἀνέστη ὁ Κύριος. Ἔκτοτε τὸ σπήλαιο εἶναι κενό, ἄδειο, ἀλλὰ φωτίζεται ἀπὸ τὸ Ἀστέρι τῆς Βηθλεέμ καὶ ἀστραποβολεῖ τὸ Ἀνέσπερο Φῶς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ μας.

Ἡ πατρίδα μας διαθέτει πολὺ μεγάλο ἀριθμὸ σπηλαίων χάρη στὴν ἀσβεστολιθικὴ διαμόρφωση μεγάλου ποσοστοῦ τοῦ ὑπεδάφους της ποὺ εὐνοεῖ τὴν δημιουργία κοίλων ὑπόγειων σχηματισμῶν μέσα ἀπὸ τὴ διαβρωτικὴ δράση τοῦ νερού. Ὑπολογίζεται ὅτι τὰ σπήλαια τῆς Ἑλληνικῆς γῆς ξεπερνοῦν τὶς 7.500, τὸ ἕνα τρίτο τουλάχιστον ἀπὸ τὰ ὁποῖα διασώζουν ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα, κατάλοιπα τῆς διαχρονικῆς χρήσης τους ἤδη ἀπὸ τὴν παλαιολιθικὴ ἐποχὴ μέχρι σήμερα. Ἡ μυροβόλος Χίος ἀνάμεσα σὲ ἄλλα διαθέτει καὶ δύο πολὺ σημαντικὰ ἀξιοποιημένα σπήλαια, ἐκεῖνο τῶν Ὀλύμπων μὲ τὸν σπάνιας ὀμορφιᾶς λιθωματικὸ διάκοσμο στὸ νότιο τμήμα τοῦ νησιοῦ καὶ τὸ μεγάλης ἀρχαιολογικῆς σημασίας σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Γάλακτος, στὸ ὁποῖο ἀφιερώνεται καὶ τὸ ἐφετινὸ ἡμερολόγιο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, στὸ βορειοδυτικὸ ἄκρο τῆς Χίου. Οἱ ἀνασκαφὲς τῆς Βρετανικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς (1938) καὶ τῆς Ἐφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (2004) ἔδειξαν ὅτι τὰ δύο σπήλαια (ἐπάνω καὶ κάτω) τοῦ Ἁγίου Γάλακτος διατηροῦν ἴχνη ἀνθρώπινης δραστηριότητας ἤδη ἀπὸ τὴν Μέση καὶ κατὰ τὴν Νεότερη Νεολιθικὴ περίοδο. Τὰ σημαντικὰ κεραμεικὰ εὑρήματα, τὰ λίθινα καὶ ὀστέινα ἐργαλεῖα καθὼς καὶ τὰ διατροφικὰ κατάλοιπα ποὺ ἐντοπίστηκαν ἀποτυπώνουν ἀνάγλυφα τὶς ἀπαρχὲς τῆς ἀνθρώπινης δραστηριότητας στὸ νησὶ τῆς Χίου καὶ γενικότερα στὸ χῶρο τοῦ ἀνατολικοῦ Αἰγαίου. Ἡ νεότερη ἔρευνα τείνει νὰ κατανοεῖ τὴν χρήση τοῦ σπηλαίου, μέσα ἀπὸ τὴν ἐπανερμηνεία τῶν εὑρημάτων καὶ τὴν σύγκριση μὲ ἄλλα σπήλαια αὐτῆς τῆς περιόδου στὴν περιοχὴ τοῦ νησιωτικοῦ Αἰγαίου, ὄχι ὡς χώρου κατοικίας ἀλλὰ ὡς μία δορυφορικὴ καὶ ἐξαρτημένη θέση ἀπὸ κάποιον νεολιθικὸ οἰκισμό. Στὸ ἐπάνω σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Γάλακτος κατὰ τὸν 13ο αἰῶνα οἱ Ρωμιοὶ Χιῶτες ἀνέγειραν πρὸς τιμὴ τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τὸν σταυροειδῆ τρουλαῖο ναὸ τῆς Παναγίας τῆς Ἁγιογαλούσαινας μὲ τὸ πλούσια κοσμημένο ξυλόγλυπτο τέμπλο τοῦ 18ου αἰῶνα. Παραδόσεις μὲ λαογραφικὸ ἐνδιαφέρον ἐπεξηγοῦν τὴν ἐπιλογὴ ἀνέγερσης τοῦ ναοῦ στὸ συγκεκριμένο χῶρο, ἐνῶ τὸ γεγονὸς τὸ ἴδιο ἀναδεικνύει τὴν διαχρονικὴ λατρευτικὴ χρήση τῶν σπηλαίων τοῦ Ἑλλαδικοῦ χώρου.

† Ὁ Χίου, Ψαρῶν καὶ Οἰνουσσῶν

ΜΑΡΚΟΣ